Tự do hóa thương mại: Chuyển đổi dinh dưỡng của người Việt?
- Mỹ Huyền Trần
- 2 days ago
- 6 min read
Updated: 7 hours ago
Chuyển đổi dinh dưỡng luôn song hành với những biến đổi lớn về kinh tế – xã hội. Khi thu nhập tăng lên, thị trường thực phẩm mở rộng và lối sống thay đổi, những gì con người ăn mỗi ngày cũng không còn như trước.
Trong bối cảnh đó, tự do hóa thương mại, đặc biệt là mở rộng xuất khẩu, đang trở thành một trong những yếu tố quan trọng định hình bữa ăn của người Việt.
Các nghiên cứu trước đây cho thấy tự do hóa thương mại có thể tác động đến dinh dưỡng thông qua ba cơ chế chính.
Thứ nhất, tăng cường xuất nhập khẩu giúp nguồn cung thực phẩm đa dạng hơn, nhiều sản phẩm mới xuất hiện trên thị trường.
Thứ hai là thông qua thu nhập và giá cả. Khi thương mại mở rộng, nhiều người có việc làm hơn hoặc thu nhập thay đổi, trong khi giá thực phẩm trên thị trường cũng lên xuống theo chi phí sản xuất và vận chuyển. Người tiêu dùng thường chọn những món rẻ và dễ mua hơn – và chính những lựa chọn đó dần làm thay đổi bữa ăn và lượng dinh dưỡng hằng ngày.
Thứ ba, thương mại giúp cho người dùng tiếp cận được nhiều thông tin hơn, từ đó thúc đẩy những thay đổi trong lối sống và thói quen ăn uống.
Bữa ăn ngoài tăng lên, khẩu phần thay đổi
Trong bối cảnh đó, nghiên cứu do PGS.TS. Võ Tất Thắng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách Nông nghiệp và Sức khỏe (HAPRI), thực hiện là một trong những công trình đầu tiên tại Việt Nam phân tích mối liên hệ giữa xuất khẩu và chuyển đổi dinh dưỡng [1].
Theo PGS. TS Võ Tất Thắng, khi kinh tế đã đạt được những thành tựu nhất định, “bước kế tiếp trong phát triển là phải quan tâm tới sức khỏe. Một trong những điều quan trọng của sức khỏe là dinh dưỡng”.
Kết quả cho thấy, trong giai đoạn khảo sát, xuất khẩu gắn liền với những thay đổi tích cực trong cơ cấu dinh dưỡng của người Việt. Tỷ lệ P : L : C (Protein - chất đạm, Lipid - chất béo, Carbohydrate - chất bột đường) tiến gần hơn tới khuyến nghị của Viện Dinh dưỡng, cho thấy cơ cấu dinh dưỡng trong bữa ăn đang trở nên cân đối hơn, có lợi cho sức khỏe hơn.
Đáng chú ý, sự cải thiện này diễn ra song song với một xu hướng rõ rệt: dịch chuyển từ ăn cơm nhà sang ăn ngoài. Điều này được thể hiện rõ qua mức tiêu thụ năng lượng và các nhóm chất dinh dưỡng từ bữa ăn ngoài tăng lên.
Cụ thể, nhóm dân cư chịu tác động từ xuất khẩu – bao gồm các hộ gia đình bị ảnh hưởng gián tiếp bởi việc giảm thuế xuất khẩu và những người làm việc trong các ngành xuất khẩu, tăng năng lượng từ các bữa ăn ngoài. Trung bình mỗi người tăng gần 18.000 calo mỗi năm từ việc ăn ngoài - tương đương khoảng 50 calo mỗi ngày, tức bằng một cốc nước ngọt nhỏ hoặc một phần ăn vặt. Con số này không lớn nếu nhìn riêng lẻ, nhưng đủ để làm thay đổi cơ cấu bữa ăn khi tích lũy trong thời gian dài.
Chính từ những thay đổi tưởng chừng nhỏ trong thói quen ăn uống này, cơ cấu dinh dưỡng của người Việt bắt đầu dịch chuyển.
Phần năng lượng tăng thêm không chỉ gồm tinh bột, mà còn từ chất đạm và chất béo – những thành phần thường xuất hiện nhiều hơn trong các bữa ăn bên ngoài so với cơm gia đình. Theo số liệu nghiên cứu, mức tăng này lần lượt là 944 cal/năm/người đối với chất đạm, 585 cal đối với chất béo và 2.235 cal đối với chất bột đường; riêng nhóm tiếp xúc trực tiếp với xuất khẩu có mức tăng cao hơn, gần 19.000 cal mỗi năm.
Dinh dưỡng được xem là cân bằng khi tỷ lệ P: F: C là 16.5%: 22.5%: 60%. Một phần nhờ có những tác động của xuất khẩu, tỷ lệ này đã chuyển từ 14%: 7%: 78.7% vào năm 2002 sang 17.6%: 12.9%: 69.6% vào năm 2020.
Chính sự thay đổi âm thầm nhưng kéo dài này đã góp phần làm dịch chuyển cơ cấu dinh dưỡng của người Việt trong hai thập kỷ qua.
Tác động hai chiều đến dinh dưỡng
Tuy vậy, tác động của tự do hóa thương mại đối với dinh dưỡng không phải lúc nào cũng theo một chiều. Kết quả tích cực ghi nhận ở thời điểm này, theo PGS.TS Võ Tất Thắng, hoàn toàn có thể thay đổi theo thời gian. “Hàng hóa nhiều hơn nhưng không chỉ có thực phẩm lành mạnh, mà còn kéo theo rượu bia, đồ uống nhiều đường, các chất làm ngọt… Nếu không kiểm soát tốt, những sản phẩm này sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe”, ông cảnh báo.
Chính vì những rủi ro tiềm ẩn đó, theo PGS.TS Võ Tất Thắng, vấn đề dinh dưỡng ở Việt Nam cần được nhìn nhận một cách nghiêm túc hơn trong các chính sách phát triển. Ông cho rằng hiện nay dinh dưỡng vẫn chưa được quan tâm đúng mức, ngay cả với những thực phẩm sản xuất trong nước. “Ngay cả với những mặt hàng thực phẩm sản xuất trong nước, chúng ta vẫn chưa kiểm soát tốt, vẫn còn trôi nổi các loại hàng không rõ nguồn gốc. Trong khi đó, dinh dưỡng ảnh hưởng trực tiếp đến thể chất, năng suất lao động, tuổi thọ và gánh nặng bệnh tật của người Việt về lâu dài”.
Theo PGS.TS Võ Tất Thắng, nếu coi dinh dưỡng là một mục tiêu quan trọng trong chiến lược quốc gia, thì khía cạnh này cần phải “tích hợp ngay mục tiêu dinh dưỡng vào trong các chiến lược thương mại”.
Khi đàm phán thương mại, đặc biệt với thực phẩm chế biến, cần cân nhắc tác động đến sức khỏe cộng đồng. Những mặt hàng có lợi cho dinh dưỡng nên được khuyến khích, trong khi các sản phẩm kém lành mạnh như rượu, bia cần được kiểm soát chặt chẽ hơn.
“Chẳng hạn như hạ hàng rào thuế quan cho những mặt hàng lành mạnh, giàu dinh dưỡng, và kiểm soát chặt chẽ hơn những mặt hàng không có lợi cho dinh dưỡng, chẳng hạn như rượu, bia”- PGS.TS Võ Tất Thắng giải thích thêm.
Những giải pháp cụ thể hơn đã được nhóm tác giả đề xuất trong bài nghiên cứu. Theo đó, nhóm đề xuất rằng nên có những chính sách điều chỉnh giá cả và nguồn cung thực phẩm để thúc đẩy chế độ ăn cân bằng và lành mạnh hơn. Ngoài ra, cũng cần có những chương trình giáo dục dinh dưỡng, đặc biệt nhắm tới trẻ em và thanh thiếu niên - nhóm ngày càng chịu ảnh hưởng mạnh từ đồ ăn nhanh và các xu hướng ẩm thực mới.
Chia sẻ về quá trình nghiên cứu, PGS.TS Võ Tất Thắng cho biết khó khăn lớn nhất là chuyển dữ liệu tiêu dùng thực phẩm của hộ gia đình sang các chỉ số dinh dưỡng. “Từ lượng thực phẩm tiêu thụ, phải quy đổi sang các nhóm chất theo thang đo dinh dưỡng, đây là công việc rất tốn thời gian”, ông nói. “Chẳng hạn khi biết hộ gia đình tiêu thụ 1kg thịt trong một tuần thì cần tham chiếu qua thang đo của Viện Dinh dưỡng, đổi ra các loại chất dinh dưỡng khác nhau”.
Bên cạnh đó, nghiên cứu mới chỉ tập trung vào tự do hoá thương mại liên quan đến xuất khẩu mà chưa xét đến các yếu tố tự do hoá thương mại liên quan đến nhập khẩu. Đây có thể là một hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo trong tương lai để làm rõ hơn về tác động của tự do hóa thương mại đến dinh dưỡng của người Việt.
PGS.TS Võ Tất Thắng cho biết bản thân ông cũng sẽ tiếp tục thêm các nghiên cứu về dinh dưỡng của người Việt, bởi dinh dưỡng là nền tảng để cải thiện sức khỏe người Việt từ rất sớm và có ý nghĩa lâu dài đối với sự phát triển của quốc gia.
“Trước đây Hàn Quốc phát triển sau Việt Nam, nhưng hiện nay thể chất người Hàn tốt hơn rất nhiều. Các cầu thủ Hàn Quốc có thể đá trên những sân bóng lớn của châu Âu, trong khi người Việt mình gần như chưa xuất ngoại thi đấu được. Đó chính là vấn đề dinh dưỡng”, ông nói.
_________________
Tham khảo:
